Pravni okvir koji reguliše rad OCD u Crnoj Gori nije se značajno promijenio tokom 2021. godine.
Rad OCD u Crnoj Gori je regulisan Zakonom o nevladinim organizacijama (u daljem tekstu: Zakon o NVO), koji jasno definiše pravila za osnivanje, registraciju, poslovnu sposobnost, finansiranje i druge aspekte aktivnosti OCD. Ovaj zakon ne primjenjuje se na sindikate, političke stranke, vjerske zajednice ili organizacije koje je osnovala država. MJU je 2020. godine pokrenulo postupak analize sprovođenja Zakona o NVO radi identifikovanja potrebnih izmjena i dopuna, i formiralo je radnu grupu od vladinih zvaničnika i tri predstavnika OCD. Međutim, analiza nije završena 2021. godine i od marta 2022. godine radna grupa je održala samo tri pripremna sastanka i najavila javnu raspravu.
OCD ne nailaze na značajnije prepreke kad je riječ o registraciji. Za registraciju nevladinog udruženja potrebna su tri lica, od kojih najmanje jedno mora imati prebivalište, boravište ili sjedište u Crnoj Gori. Osnivač nevladinog udruženja može biti maloljetno lice koje ima najmanje četrnaest godina uz saglasnost zakonskog staratelja. Nevladinu fondaciju može osnovati jedno ili više lica, bez obzira na njihovo prebivalište, boravište ili sjedište. Fondacija se može osnovati i na osnovu testamenta. Strana NVO može djelovati u Crnoj Gori nakon registracije svog predstavništva. MJU može odbiti da registruje OCD ako su ciljevi njenog djelovanja iskazani u statutu u suprotnosti sa Ustavom ili zakonima Crne Gore.
MJU vodi e-registar NVO , te redovno objavljuje informacije o aktivnim i izbrisanim OCD na osnovu podataka iz e-registra. Međutim, e-registar sadrži samo osnovne podatke o OCD. Kako bi bolje služio kao informativni resurs za OCD i druge zainteresovane strane, e-registar bi morao da sadrži podatke o statutima OCD, kontakt informacije i informacije o rukovodstvu.
Iako je nova Strategija saradnje organa državne uprave i nevladinih organizacija 2022–2026. godine (u daljem tekstu Strategija iz 2022. godine) trebalo da bude donesena 2021. godine, ona je krajem te godine još uvijek bila u nacrtu, a javne rasprave su bile organizovane tek 2022. godine. Dva predstavnika OCD učestvuju u radnoj grupi koja priprema Strategiju iz 2022. Njome treba da budu obuhvaćeni strateški i operativni prioriteti u pogledu vladinih akcija za prevazilaženje ključnih izazova za OCD sektor uključujući: neadekvatnu podršku vlade razvoju sektora OCD; nedostatak efikasne onlajn procedure za registraciju OCD; neadekvatan okvir za planiranje saradnje vlade sa OCD sektorom; previsoki zahtjevi za licenciranje OCD koje se bave socijalnom zaštitom; i neadekvatan normativni okvir za volontiranje.
Uprkos izjavama vlade o važnosti strateškog partnerstva sa civilnim društvom, tenzije su nastavile da se javljaju u trenucima kad su OCD kritikovale zvanične politike. Na primjer, nakon što je Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) pozvala na istragu o koncesijama za istraživanje nafte na crnogorskom primorju, ministar za kapitalne investicije sugerisao je da je kampanja MANS-a motivisana neprikladnim političkim i ličnim razlozima. Slično, kada je Centar za građansko obrazovanje (CGO) objavio istraživanje javnog mnjenja u kome se ocjenjivao rad Vlade, ministarka prosvjete, nauke, kulture i sporta izdala je zvanično saopštenje u kome je vrijeđala direktorku CGO-a, a CGO optužila za lažno istraživanje.
Početkom godine na snazi je bila zabrana javnih okupljanja zbog pandemije. Međutim, zabrana je često kršena tokom kampanje za lokalne izbore u proljeće 2021. bez ikakvih posljedica. Do ljeta je vlada ukinula zabranu i umjesto toga izdala smjernice kojima je učesnike na javnim okupljanjima pozvala da održavaju bezbjednu udaljenost i zahtijevala od njih da imaju odgovarajuće zdravstvene potvrde.
U Crnoj Gori je pravo na mirne proteste generalno zaštićeno. Međutim, ustoličenje mitropolita Srpske pravoslavne crkve, Joanikija II, na Cetinju, rezultiralo je nasilnim sukobima između demonstranata i policije. Iako je pravoslavlje dominantna religija u Crnoj Gori, mnogi optužuju Srpsku pravoslavnu crkvu da služi srpskim interesima. Etničke tenzije dodatno su se rasplamsane odlukom da se ustoličenje održi u manastiru Srpske pravoslavne crkve na Cetinju, nekadašnjoj prijestonici i simbolu borbe Crne Gore za suverenitet i nezavisnost. Na dan inauguracije, demonstranti su blokirali pristup gradu, što je rezultiralo policijskom opsadom i desetinama povređenih u sukobima između policije i demonstranata.
Zakon o porezu na dobit pravnih lica priznaje donacije registrovanim nevladinim organizacijama kao rashode koji se odbijaju od poreza do 3,5 posto ukupnog prihoda za datu godinu. Isključivo donacije koje podržavaju ciljeve predviđene zakonom ispunjavaju uslove za takve beneficije. Zakon o porezu na dohodak fizičkih lica priznaje donacije kao rashode koji se odbijaju od poreza i to u iznosu do najviše 3 posto bruto godišnjeg prihoda. Za projekte koje finansira EU, svi izdaci iznad 50 eura oslobođeni su poreza na dodatu vrijednost (PDV). Vlada je 2021. godine usvojila ekonomski program pod nazivom Evropa sada!. Ovim programom povećana je minimalna prosječna zarada i smanjena stopa poreza na dohodak stalno zaposlenih, povećana je stopa poreza na dohodak za privremene angažmane sa 9 posto na 15 posto. Kako mnoge OCD koriste privremene ugovore za angažovanje zaposlenih, ovim je za njih povećano opterećenje po osnovu poreskih obaveza.
OCD generalno ne plaćaju porez na dohodak jer su osnovane za obavljanje neprofitnih aktivnosti. Prema Zakonu o nevladinim organizacijama, OCD mogu obavljati privredne djelatnosti utvrđene statutom i ostvariti prihod do 4.000 eura u datoj godini ili 20 posto ukupnog prihoda za prethodnu godinu. Svaki prihod koji prelazi ovu granicu mora biti uplaćen u državni budžet.
Nema posebno specijalizovanih advokata za pružanje pravne pomoći organizacijama civilnog društva u Crnoj Gori.
